Šta je ono što je sporno po pitanju ovog praznika? 

Dan RS ili 9. januar čak tri puta je proglašavan neustavnim od strane Ustavnog suda Bosne i Hercegovine, prvobitno od strane Republike Bosne i Hercegovine, a zatim i od strane Ustavnog suda BiH.

Međutim, bh. entitet RS čak je u jednom trenutku iskoristio i pravo na referendum. Referendumsko pitanje je glasilo: "Da li podržavate da se 9. januar obilježava kao Dan Republike Srpske?" Raspisan je 15. jula 2016. godine, potom održan 25. septembra iste godine, ali je ovaj referendum također poništen od strane Ustavnog suda BiH. I zapravo, u svojim interpretacijama i obrazloženjima, Ustavni sud ne spori Dan RS kao praznik - sporan je datum na koji se obilježava. 

9. januara 1992. godine proglašena tzv. "Republika srpskog naroda BiH" 

Devetog januara 1992. godine u Sarajevu je tadašnja Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, donijela Deklaraciju o proglašenju tzv. „Republike srpskog naroda Bosne i Hercegovine“, kao nezavisne cjeline unutar Bosne i Hercegovine sa ciljem da je pripoji Jugoslaviji, koja je već tada bila u fazi raspada.

U to vrijeme na čelu RS-a su bili, sada već osuđeni za ratne zločine, Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik. 

Biljana Plavšić - Osuđena je na 11 godina zatvora zbog progona na vjerskoj, nacionalnoj i rasnoj osnovi, odnosno zločine protiv čovječnosti počinjene u BiH. Iako nije sudjelovala u planiranju zločina, optužena je da je poduprla one koji su ih provodili i javno opravdavala etničko čišćenje u svojim govorima i istupima. Priznanje krivice i kajanje sudsko je vijeće prihvatilo kao olakšavajuće okolnosti prilikom izricanja presude. Krajem oktobra 2009., nakon dvije trećine odslužene kazne, puštena je na slobodu.

Momčilo Krajišnik - Osuđen je na 27 godina zatvora zbog zločina protiv čovječnosti, etničko čišćenje i genocid u Bosni i Hercegovini, a 27. septembra je proglašen krivim za istrebljenje, ubistva, progone na rasnoj i vjerskoj osnovi, deportacije i nečovječno postupanje kao i za zločine protiv čovječnosti. Haški tribunal mu je 17. marta 2009. smanjio kaznu na 20 godina zatvora. Pušten je na slobodu 30. augusta 2013. godine, poslije izdržavanja dvije trećine kazne. Krajišnik je devet godina kazne proveo u pritvoru Haškog tribunala, ali je zadnje četiri i po godine proveo u zatvoru u Velikoj Britaniji. Preminuo je 15. septembra 2020. u Banja Luci od posljedica zaraze korona virusom.

Radovan Karadžić - Osuđen je na doživotnu kaznu zatvora - kriv je za genocid, zločine protiv čovječnosti, za etničko čišćenje Bošnjaka i Hrvata u BiH, za višegodišnje teroriziranje Sarajeva i za uzimanje pripadnika UN-a za taoce. Karadžić je sudjelovao u četiri udružena zločinačka pothvata u okviru kojih su ti zločini počinjeni. Trenutno se nalazi u zatvoru u Velikoj Britaniji. 

Valja napomenuti da u donošenju te deklaracije nisu učestvovali predstavnici Bošnjaka i Hrvata, zbog čega oni taj dan s pravom smatraju spornim i tvrde da je ozvaničio početak politike zločina i genocida!

Zbog toga je i jasno zašto je Ustavni sud RBiH poništio Deklaraciju o proglašenju "Republike srpskog naroda u BiH", ali i Ustav Srpske Republike BiH od 28. februara 1992. godine. 


Nastavak obilježavanja Dana RS

Unatoč tome, bh. entitet RS, godinama 9. januar obilježava kao Dan RS, pa je tako poništena godišnjica obilježena i 9. januara 2012. godine. 

Apelacija za ocjenu ustavnosti 9. januara podnešena je 2013. godine.

Najvažnije što se navodi u apelaciji je da „svako određivanje praznika entiteta koji simbolizira samo jedan ili samo dva od tri konstitutivna naroda u Bosni i Hercegovini predstavlja mjere koje vode razlikovanju, isključenju, ograničavanju ili davanju prvenstva, zasnovano na nacionalnom ili etničkom porijeklu.“

 Nakon toga, iste godine, Venecijanska komisija Dan RS-a proglasila je diskriminatorskim te da nije u skladu sa univerzalnim vrijednostima dijaloga, razumijavanja i tolerancije te da se veže samo za jedan narod u RS, tačnije za srpski narod, podsjeća RSE. 

"Nije osporeno pravo RS-a da slavi Dan Republike, ali to ne može biti 9. januar"

Zvanična odluka o tome da je Dan RS neustavan stupila je na snagu 26. novembra 2015. godine. 

"Ustavni sud BiH nije osporio pravo Republike Srpske da slavi Dan Republike, ali to ne može da bude 9. januar. Razlog zašto ne može da bude 9. januar je upravo onaj razlog zbog koga je taj datum i određen kao Dan Republike, jer je sud ocijenio da taj datum nije prihvatljiv za sve građane Republike Srpske, odnosno da ga svi građani ne doživljavaju kao Dan Republike", navela je tada Suada Paravlić, sudija Ustavnog suda BiH. 

Samo nekoliko dana nakon toga, političari iz bh. entiteta RS, odbacili su odluku Ustavnog suda i najavili referendum. Nakon toga i 2016. RS nastavlja da obilježava Dan RS. 

Ustavni sud BiH potom odbija apelaciju Narodne Skupštine Republike Srpske za preispitivanje odluke ovog suda kojom je Dan RS, 9. januar, proglašen neustavim. Zaključeno je da ne postoje opravdani razlozi za usvajanje zahtjeva za preispitivanje odluke u vezi sa neustavnošću Dana Republike Srpske. Ujedno Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u BiH pozvala je sve strane da poštuju odluku Ustavnog suda BiH. 

Međutim, ni to nije bilo dovoljno, te je Skupština RS usvojila Zakon o 9. januaru kao Danu RS i to nakon što je Ustavni sud BiH ukinuo član Zakona o praznicima RS-a. Na taj način ovaj praznik izdvojen je iz Zakona o praznicima i predviđa se da se Dan RS-a obilježava kao sekularni praznik. 


Neustavni 9. januar u Istočnom Sarajevu 

Sporni praznik tako je nastavljen da se obilježava svake godine. Centralna manifestacija ove godine bit će održana u Istočnom Sarajevu, što predstavlja izuzetak, jer se do sada centralna manifestacija održavala u Banjaluci. 

U susretu Danu RS, poster osuđenog ratnog zločinca Ratka Mladića osvanuo je na zgadi Opštine - u prostorijama boračkog udruženja. Upravo blizu tog mjesta je i Kulturni centar, gdje se očekuje projekcija kontraverznog filma Borisa Malagurskog naziva "Republika Srpska: Borba za slobodu". Riječ je o filmu koji je izazvao niz negativnih reakcija, koji je uz to zasnovan na niz neistina, ali je najviše sporno je to što sam film negira genocid te izjednačava ulogu žrtava genocida i zločinaca. 

Svake godine tenzije oko obilježavanja 9. janura rastu, dok je ove godine to posebno izraženo. 

Boračke i nevladine organizacije, kao i udruženje žrtve proteklog rata u Kantonu Sarajevo, zatražili su zabranu obilježavanja Dana RS. Predstavnici ovih organizacija čak su zatražili da policija postavi punktove između Kantona Sarajevo i entiteta RS od 7. do 10 januara. 

“Tražimo od federalnog i kantonalnog MUP-a da se od 7. 8. i 9. 10. postave punktovi na ulazima u Sarajevo: od Pala, Trebevića, Dobrinje, Hrasnice i Lukavice - radi sprečavanja incidenata”, naveo je Muhamed Švrakić.

Nakon toga se oglasio i Aljoša Čampara, ministar unutrašnjih poslova FBiH koji je naveo da je "Ustavom BiH je određeno da država BiH i entiteti (Federacija BiH i Republika Srpska) neće ometati punu slobodu kretanja za osobe, robu, usluge i kapital u cijeloj BiH, te da niti jedan od entiteta neće uspostavljati kontrole na linijama između entiteta."

Uz to je sve pozvao i apelovao na pojedince, ali i organizacije te predstavnike vlasti da se suzdrže od bilo kakvih uvredljivih i zapaljivih izjava i komentara. Čak su i pojedine ambasade i OHR pozvali na poštivanje odluka Ustavnog suda BiH, ali pripreme za obilježavanje Dana RS su pri kraju i nema sumnje da će biti održan.

Detalji proslave 

O održavanju Dana RS, zvanično se oglasilo i Ministarstvo unutrašnjih poslova Republike Srpske koje je navelo da preduzima pojačane mjere bezbjednosti u cilju "održavanja povoljnog stanja bezbjednosti u predstojećem periodu".

Kako je navedeno, svečani defile bit će održan u ponedjeljak, 9. januara u 14 sati. 

Inače, ranije je formiran i Štab bezbjedonosne akcije Dan Republike 2023. kojim rukovodi direktor policije Siniša Kostrešević, koji je izjavio: „Zbog blizine entitetske granice, poseban akcenat je stavljen na bezbjednost u Istočnom Sarajevu, gdje će svečani defile biti održan 9. januara sa velikim brojem učesnika“.

Porfirije, pozorišna predstava sa glumcima iz Rusije i "časna šetnja"

Kabinet predsjednika RS Milorada Dodika ranije je medijima dostavio detaljan program obilježavanja 9. januara, kojim je predviđeno da od nedelje, 8. januara i u Banjaluci bude organizovan čitav niz događaja, uključujući liturgiju, koju će predvoditi patrijarh Srpske pravoslavne crkve (SPC), Porfirije i pozorišna predstava za koju dovode glumce iz Rusije odnosno iz pozorišta u Sankt Peterburgu.

Gradonačelnik Banjaluke Draško Stanivuković najavio je da dodatnim protokolom planira dati doprinos obilježavanju Danu RS - planira organizirati „časnu šetnju”, odnosno defile članova porodica palih boraca bosanskih Srba sa svojim fotografijama. 

Ono Bošnjaka što je ostalo u bh. entitetu RS, za to vrijeme će se također prisjetiti svojih najmilijih koji više nisu sa nama, a stradali su usljed sprovođenja zločinačkih politika i agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu... 

Piše: Aldina Rovčanin