U uvodnom dijelu svog izlaganja, Džaferović je govorio o tome kako je prije 24 godine Dejtonski mirovni sporazum okončao rat u Bosni i Hercegovini. Unatoč brutalnim povredama međunarodnog prava - kroz izvršenu agresiju, praćenu genocidom, zločinima protiv čovječnosti i etničkim čišćenjem – Dejtonskim mirovnim sporazumom izgrađena je osnova za mir u Bosni i Hercegovini, o kojem zavisi sigurnost i stabilnost cijele regije zapadnog Balkana.

Iako su i danas prisutni brojni izazovi i poteškoće u njegovom tumačenju i implementaciji, Džaferović je ocijenio da je Dejtonski mirovni sporazum ispunio svoj primarni cilj. To je bilo moguće zahvaljujući nizu snažnih međunarodnih multilateralnih mehanizama koji su ugrađeni u njegovu strukturu, od regionalne kontrole naoružanja i međunarodne mirovne misije do mehanizma kakav je Ured visokog predstavnika međunarodne zajednice u Bosni i Hercegovini.

Dejtonski mirovni sporazum nije samo omogućio održivi mir, već je stvorio i okvir za provođenje brojnih reformskih procesa.  Napravljeni su snažni pomaci na reintegraciji BiH. Jačanje i izgradnja državnih institucija i povratak izbjeglica i raseljenih lica u svoje prijeratne domove, ostaju i dalje dva najvažnija prioriteta u procesu reintegracije.

- Premda je ostvario svoju primarnu namjenu, Dejtonski mirovni sporazum je kroz praksu pokazao i značajne nedostatke. Tu je prvenstveno riječ o mehanizmima blokada i nedovoljne funkcionalnosti institucionalnog sistema, zbog vrlo složene unutrašnje organizacije koja često usporava i komplikuje donošenje odluka. Drugi suštinski problem jeste diskriminacija, koja naročito pogađa populaciju izbjeglica i raseljenih osoba koji su se vratili na svoja prijeratna prebivališta - kazao je on.

Džaferović je istaknuo da neupitni cilj Bosne i Hercegovine mora biti osiguranje ravnopravnosti za sve njene građane, neovisno o njihovoj etničkoj i vjerskoj pripadnosti. Posebno važan element u tom smislu jeste čitav niz međunarodnih konvencija, na čelu sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, koje su ugrađene u Dejtonski sistem i nadređene domaćem zakonodavstvu. Dejtonski mirovni sporazum je ispravnim tumačenjem i implementacijom doživio značajna unapređenja i usklađivanja sa modernim evropskim političkim i pravnim standardima. Međutim, postoji još mnogo prostora za napredak, posebno sa stanovišta otklanjanja diskriminacije, o čemu svjedoči niz presuda Evropskog suda za ljudska prava koje BiH mora implementirati.

- Ključni značaj u oblikovanju moderne Bosne i Hercegovine imaju procesi integracije u Evropsku uniju i NATO savez, kao okvire koji omogućavaju realizaciju težnji ogromne većine građana Bosne i Hercegovine za trajnu sigurnost, stabilnost i prosperitet - rekao je Džaferović.

Naveo je da su u posljednjem periodu napravljeni značajni iskoraci u tim integracijskim procesima. U decembru prošle godine, ministari vanjskih poslova država članica NATO saveza odobrili su Bosni i Hercegovini dostavljanje prvog Godišnjeg nacionalnog programa u okviru NATO programa Akcioni plan za članstvo. To je reformski program i obaveza koja se temelji na ranijem zahtjevu BiH za pristupanje ovom NATO programu.

- Učešće u programu Akcioni plan za članstvo ne znači i ne podrazumijeva automatski prijem BiH u NATO, ali predstavlja snažan reformski okvir za unapređenje odbrambenih i sigurnosnih kapaciteta Bosne i Hercegovine i njene saradnje sa NATO savezom. To bi predstavljalo značajan doprinos ne samo miru, sigurnosti i stabilnosti u BiH, već i u cijeloj regiji zapadnog Balkana, gdje sve države imaju snažnu saradnju sa NATO savezom, a većina njih je već ostvarila punopravno članstvo u ovoj organizaciji - kazao je Džaferović.

Uporedo s time, dodao je, BiH napreduje i u procesu integracije u Evropsku uniju.

- U proteklom periodu ispunili smo obaveze na temelju podnesene aplikacije za članstvo u Evropskoj uniji, odnosno podnijeli smo odgovore na Upitnik Evropske komisije. Sada očekujemo pozitivno Mišljenje Evropske komisije o našoj aplikaciji za članstvo, a zatim i odluku Evropskog vijeća o dodjeli statusa zemlje kandidata za članstvo u Evropskoj uniji - rekao je on.

Džaferović upozorava da nakon dobijanja kandidatskog statusa, BiH očekuju brojne reforme u okviru pristupnih pregovora sa EU. Provođenjem tih reformi nastavit ćemo usklađivati naš sistem sa evropskim vrijednostima, standardima i pravilima.

Evropska perspektiva predstavlja snažan okvir koji doprinosi izgradnji stabilnosti i povjerenja, kako u Bosni i Hercegovini, tako i u cijeloj regiji Zapadnog Balkana. Evropska perspektiva zemalja Zapadnog Balkana naročito je snažno potvrđena tokom bugarskog predsjedavanja Vijećem Evropske unije u prvoj polovini 2018. godine.

Podsjetio je da je u februaru 2018. godine Evropska komisija objavila novu strategiju za Zapadni Balkan koja potvrđuje kredibilnu perspektivu za proširenje i pojačani angažman Evropske unije na Zapadnom Balkanu.

- Strategija jasno ističe potrebu za provođenjem reformi u oblastima vladavine prava, sigurnosti, migracija, društveno-ekonomskog razvoja, transportne, energetske i digitalne povezanosti i dobrosusjedskih odnosa. Strategija nedvosmisleno potvrđuje da su vrata Evropske unije otvorena svim zemljama Zapadnog Balkana koje ispune kriterije za članstvo. Evropska perspektiva potvrđena je i na samitu Evropske unije i zemalja Zapadnog Balkana koji je održan u Sofiji u maju prošle godine - rekao je Džaferović.

Iskoristio je ovu priliku da se zahvali vladi Republike Bugarske, a posebno premijeru Bojku Borisovu, za organizaciju tog istorijskog samita i za uvrštavanje evropske perspektive Zapadnog Balkana u prioritete bugarskog predsjedavanja Vijećem EU.

U novoj strategiji Evropske komisije za Zapadni Balkan, dokumentima sa samita u Sofiji i kroz mehanizme poput Berlinskog procesa pokrenut je niz veoma dobrih inicijativa i projekata za unaprjeđenje ekonomskog, infrastrukturnog, energetskog i sigurnosnog povezivanja, kako između Evropske unije i Zapadnog Balkana, tako i unutar regije Zapadnog Balkana. Jačanje regionalne saradnje i povezanosti je najbolji put za izgradnju povjerenja, unapređenje odnosa u regiji i stvaranje konkretne dobrobiti za sve naše građane.

- Ostajući čvrsto na putu integracija u Evropsku uniju i NATO, BiH istovremeno razvija odnose i sa drugim prijateljskim i partnerskim zemljama, prvenstveno na planu investicija i ekonomske saradnje, a na temelju međusobnog uvažanja i poštivanja i opšte prihvaćenih međunarodnih pravila - rekao ke Džaferović.

U kontekstu pitanja koja otvara ovaj forum, izdvojio je tri zaključka koja se temelje na iskustvima Bosne i Hercegovine u proteklom periodu.

Prvo, Dejtonski mirovni sporazum bio je okvir za zaustavljanje rata u Bosni i Hercegovini i osiguranje mira. Snažni mehanizmi na kojima se Dejtonski mirovni sporazum temelji proizlaze iz principa multilateralizma i međunarodnog prava. Ti mehanizmi su davali rezultate dok su primjenjivani. Problem Dejtonskog mirovnog sporazuma je izostanak njegove sveobuhvatne i potpune implementacije, te slabljenje uloge međunarodne zajednice u osiguravanju poštivanja i izvršavanja obaveza utvrđenih u Dejtonskom mirovnom sporazumu.

Drugo, proces integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju i NATO, praćen provođenjem sveobuhvatnih reformi i razvijanjem regionalne saradnje, ostvarili su značajne rezultate u sprečavanju rizika sukoba i jačanju mira u BiH i regiji.

Treće, procesi integracije u Evropsku uniju i NATO savez se pokazao kao najučinkovitiji mehanizam transformacije naših država, društava i ekonomija u moderne demokratske države, društva zajedničkih evropskih vrijednosti i konkurentne tržišne ekonomije, a time i postizanje trajne stabilnosti, sigurnosti, društveno-ekonomskog razvoja i prosperiteta.

- Zato moramo održati zamah u procesu integracije u Evropsku uniju i NATO savez.  U tom pogledu, naši konkretni ciljevi u predstojećem periodu su: što prije dostaviti i početi provoditi prvi Godišnji nacionalni programa u okviru NATO programa Akcioni plan za članstvo, do kraja rumunskog predsjedavanja Vijećem Evropske unije dobiti pozitivno mišljenje Evropske komisije o našoj aplikaciji za članstvo i dobiti status zemlje kandidata, te početi pristupne pregovore sa Evropskom unijom što prije nakon stjecanja kandidatskog statusa. Odlučni smo da nastavimo sa provođenjem svih reformi koje su neophodne da bismo ispunili kriterije za pristupanje iz Kopenhagena i Madrida, odnosno da bismo naš sistem uskladili sa vrijednostima, pravilima i standardima Evropske unije.  Pozitivno mišljenje Evropske komisije o zahtjevu BiH za članstvo i odluka Evropskog vijeća o dodjeli kandidatskog statusa BiH bili bi od ključnog značaja, jer bi Bosni i Hercegovini dali snažan poticaj da ubrza provođenje svih neophodnih reformi u integracijskom procesu. Veoma cijenimo podršku koju institucije i države članice Evropske unije i NATO saveza pružaju Bosni i Hercegovini.  Vjerujem i očekujem da ćemo uz njihovu kontinuiranu podršku i naše čvrsto opredijeljenje u predstojećem periodu ostvariti naše zajedničke ciljeve - zaključio je Džaferović svoje izlaganje.

Inače, panel "Sadašnjost i budućnost Bakana" moderirao je član Upravnog odbora Međunarodnog centra Nizami Ganjavi, organizatora Foruma, Zlatko Lagumdžija.

(Alen Avdić)