Dugo se govorka o njoj, neke zemlje regiona je nabavljaju, poput Srbije, ali radovi o njoj nisu bili objavljeni u relevantnoj naučnoj literaturi. Pošiljka ove vakcine je došla za Republiku Srpsku i čeka odobrenje Agencije za lijekove BiH. Ova vakcina je najavljena i kao alternativa za imunizaciju u nekim kantonima u BiH, poput Zapadnohercegovačkog, a nije isključeno ni da bi je pokušala nabaviti Vlada Kantona Sarajevo. Dok su Pfizerove, Modernine i AstraZenecine vakcine protiv Covid-19 odobrene od Evropske agencije za lijekove (EMA), ruska vakcina još nije odobrena u EU, međutim ne znači da neće, pogotovo nakon što su transparentno objavljeni podaci o njenoj efikasnosti u naučnoj literaturi.

ADENOVIRUSNE VAKCINE
Ruska vakcina, poznata i kao Sputnjik V ili Gam-Kovid-Vak, zasniva se na istoj platformi kao vakcina koju je kompanija AstraZeneca razvijala s Univerzitetom Oxford. “Oksfordska” vakcina se pokazala efikasnom 66% u prevenciji Covid-19 i 100% efikasnom u prevenciji teških oblika ove bolesti. Obje vakcine su adenovirusne – vektorske rekombinirane vakcine, što znači da koriste neke, po ljude bezopasne adenoviruse kao “transportno” sredstvo za gen virusa SARS-CoV-2 koji kodira Spike protein, glavni antigen SARS-CoV-2. Taj gen virusa koji izaziva Covid-19 se u adenovirus ubacuje metodama rekombinantne tehnologije, što je naziv za sve one genetičke metode koje omogućavaju ubacivanje gena jednog organizma u genom drugog organizma ili virusa.

Adenovirusi su široka grupa DNK virusa od kojih neki izazivaju prehlade. Da bi se adenovirusna vakcina učinila dodatno bezbjednom, virus koji prenosi poruku za Spike protein je nereplikabilan. To znači da može ući u naše ćelije, ali ne može se replicirati, ne može stvarati nove virusne čestice. Spike protein je ubačen u E1 gen adenovirusa. Ubacivanjem u gen E1 gubi svoju funkciju, a bez tog gena, funkcionalnog, adenovirus se ne može replicirati.

Nakon što se adenovirusna vakcina da u rame (deltoidni mišić), adenovirusi dođu na ćelije i zakače se za proteine na njihovoj površini. Ćelija “proguta” virus u mjehuriću i uvlači ga unutra. Kad uđe, adenovirus putuje do nukleusa, dijela ćelije u kojoj se nalazi DNK. Tu adenovirus ubaci svoju DNK, istisne je u nukleus naših ćelija. Virusna genetička poruka se onda prepisuje s te DNK na informacionu RNK koja opet dolazi na specifična mjesta u našim ćelijama, zvana ribosomi, koji služe kao “tvornice” proteina. Tu nastaje Spike protein.

Neke od molekula Spike proteina izlaze iz ćelije i migriraju na njenu površinu. Te proteine onda mogu prepoznati druge ćelije našeg organizma – one imunološkog sistema. Također, prisustvo adenovirusa samog po sebi provocira neku vrstu alarma u našem organizmu što aktivira ćelije imunog sistema.

Preliminarni rezultati djelotvornosti i sigurnosti iz privremene analize ruskog ispitivanja Covid-19 faze III objavljeni su 2. februara 2021. u časopisu The Lancet. Rad nosi naziv “Safety and efficacy of an rAd26 and rAd5 vector-based heterologous prime-boost COVID-19 vaccine: an interim analysis of a randomised controlled phase 3 trial in Russia”.

Ova ruska vakcina s adenovirusnim vektorom s heterogenim dizajnom s vektorskim primarnim poticanjem čini se još učinkovitijim nakon 2 doze (91,6%) od režima standardnih doza ChAd Oxford-AZ (vakcina od AstraZeneca) - iako autori daju jedno važno upozorenje i ograničen studije:

“Autori primjećuju da, budući da su slučajevi Covid-19 otkriveni samo kada su sudionici sami prijavili simptome (praćeni PCR testom), analiza učinkovitosti uključuje samo simptomatske slučajeve Covid-19, a potrebna su daljnja istraživanja kako bi se razumjela učinkovitost cjepiva protiv asimptomatskog Covid-19 i prijenos. Nadalje, medijan praćenja bio je 48 dana od prve doze, tako da studija ne može procijeniti cijelo trajanje zaštite”.

Pod “heterogenim dizajnom” podrazumijevamo to da se ova vakcina sastoji iz dvije komponente – prve, koja kao aktivnu tvar sadrži adenovirus serotimp26 s umetnutim genom virusa SARS-CoV-2 i druge, koja sadrži adenovirusni vektor serotip 5. Ruski naučnici iz Instituta Gamaleja, koji su razvijali ovu vakcinu, odlučili su da koriste dva različita adenovirusa kako bi smanjili rizik da antitijela protiv adenovirusa smanje efikasnost imunizacije. Naime, naš organizam se često susreće sa različitim adenovirusima, koji obično izazivaju prehlade i već imamo antitijela na česte oblike ovih virusa i naš ih organizam prepoznaje i uništava. Imunološki sistem bi mogao da uništi adenoviruse iz vakcine prije nego oni “dostave” informaciju za sintezu ključnog antigena virusa SARS-CoV-2 koji je ugrađen u genom tih adenovirusnih vektora.

U ZALEĐENOM STANJU
Doza ove vakcine iznosi 0,5 ml, a doze se daju u razmaku od 3 sedmice.

U uputstvu se navode kontraindikacije za primanje vakcine poput bolesti srca, problema s grušanjem krvi, epilepsije, a ne bi je trebali primiti ni oni koji imaju neku akutnu infekciju i temperaturu. Od nuspojava ove vakcine opisani su simptomi nalik na gripu, pojava zimice/groznice, bol u zglobovima i mišićima, glavobolja, lokalne reakcije poput bola i oticanja na mjestu primjene vakcine. Rjeđe nuspojave uključuju stomačne tegobe, oticanje limfnih čvorova, povećanje nivoa transaminaza i kreatinina.
Mana ove vakcine je to što se distribuira i čuva na temperaturi nižoj od -18 °C, odnosno vakcina je zaleđena, pa se mora pažljivo i polako odmrznuti. Jednom odleđena, ova vakcina se ne može dugo čuvati i to joj je još jedna logistička mana.


(Admir Oručević)