U novom “non-paperu” koji su sastavile Francuska i Njemačka se navodi da trenutna ustavna kriza predstavlja najozbiljniji izazov suverenitetu, jedinstvu te teritorijalnom i funkcionalnom integritetu Bosne i Hercegovine u posljednjih 30 godina.

Prema pisanju Radija Slobodna Evropa, dokument dužine nešto više od dvije stranice poziva Evropsku uniju da obustavi finansijske projekte koji koriste Republici Srpskoj te da razmotri uvođenje ciljnih sankcija pojedincima u ovom entitetu BiH.

Mediji navode da je “non-paper” datiran na 12. maj 2025. te predstavlja ažuriranu verziju dokumenta koji je podnesen 3. novembra 2023. godine, a napisan je u svjetlu zaključaka Političkog i sigurnosnog komiteta, donesenih 26. marta 2025, koji su otvorili put za dalji aktivni angažman država članica EU u vezi s tekućom ustavnom krizom u BiH.

U Srbiji je postojanje “non-papera” potvrdio načelnik Generalštaba Vojske Srbije Milan Mojsilović, koji je 22. maja, nakon sjednice Savjeta za nacionalnu bezbjednost, izjavio da je dokument predstavio predsjednik Srbije Aleksandar Vučić.

Dokument navodi da je RS poduzela niz postupaka i pravnih procesa koji potkopavaju ustavni poredak BiH, naročito nakon što je predsjednik entiteta Milorad Dodik 26. februara osuđen od strane Suda BiH na godinu zatvora i šest godina političke diskvalifikacije zbog nepoštivanja odluka visokog predstavnika.

Ove radnje uključuju usvajanje niza spornih zakona od strane Narodne skupštine RS, uključujući nacrt novog ustava entiteta, kao i Zakon o neprimjeni zakona i zabrani djelovanja “neustavnih institucija BiH”, kojim je propisano da se zakoni koji regulišu Sud i Tužilaštvo BiH, Državnu agenciju za istrage i zaštitu (SIPA) i Visoko sudsko i tužilačko vijeće BiH (VSTV) neće primjenjivati niti provoditi na teritoriji RS.

Prijedlozi za sankcije, napadi iz RS i Srbije

Prema navodima medija, neposredni cilj francusko-njemačkog “non-papera” jeste “ukidanje neustavnih zakona i povlačenje nacrta novog ustava”. U tom smislu, predložene su sljedeće mjere: ograničavanje finansijske podrške Republici Srpskoj, uvođenje ciljnih sankcija, usporavanje procesa pristupanja BiH EU te prekid kontakata sa zvaničnicima ovog entiteta.

Naglašava se da EU treba obustaviti sve projekte koji direktno ili indirektno koriste RS u okviru Investicionog okvira za Zapadni Balkan (WBIF). Također se predlaže da Evropska komisija ne predlaže nove projekte koji koriste Republici Srpskoj.

Prema dokumentu, kriteriji za ukidanje mjera bit će razrađeni nakon što rukovodstvo RS poduzme konstruktivne korake.

Kada je riječ o sankcijama, predlaže se primjena postojećeg okvira za restriktivne mjere protiv pojedinaca ili entiteta koji potkopavaju suverenitet, teritorijalni integritet i ustavni poredak BiH. Budući da ne postoji konsenzus u EU o ovom pitanju, dokument poziva pojedine države članice da uvedu zabranu putovanja za određene zvaničnike RS-a.

“Nacionalne mjere su privremene i reverzibilne, s ciljem promjene ponašanja ciljanih pojedinaca i entiteta”, naglašava se u “non-paperu”.

Reagujući na dokument, Milorad Dodik izjavio je da on znači “produbljivanje krize, gubljenje vremena i novca te još jedan avanturistički pristup BiH”. Po njegovom mišljenju, “dokument koji su u diplomatski promet pustile Njemačka i Francuska pokazuje da vodeće države EU u 30 godina od potpisivanja Dejtonskog sporazuma gotovo ništa nisu naučile o BiH”.

Također, neki provladini tabloidi u Srbiji dokument su ocijenili kao “antisrpski”.

S druge strane, kako navodi EWB, predsjednik Srbije Aleksandar Vučić nije javno komentarisao dokument - ali se 26. maja u Beogradu sastao s Dodikom. Nakon sastanka, Vučić je na Instagramu poručio da će Srbija “uvijek biti uz Republiku Srpsku”.

“Pariz i Berlin odlučno odgovaraju na Dodikovu agendu”

Komentarišući mjere koje predlažu Francuska i Njemačka, Altmann je izjavio za EWB da je potrebno shvatiti “da je Dodik taj koji je počeo dizati tenzije u regionu kada je opstruirao osnovna pravila Dejtonskog sporazuma dovođenjem u pitanje ustavnog poretka Bosne i Hercegovine”.

“On već godinama igra na kartu secesije, čak prijeteći da će djelovati s policijom RS protiv visokog predstavnika ako uđe u RS, što je ustavno pravo visokog predstavnika”, ističe Altmann.

Altmann tvrdi da Dodik “definitivno opstruira put čitave BiH ka članstvu u EU i NATO-u, te da se oslanja na Moskvu”.

Altmann dodaje da se Beograd nalazi u teškoj poziciji između podrške Dodiku, na osnovu koncepta ‘srpskog sveta’, i ostanka privrženog Dejtonskom sporazumu koji je postavljen da osigura mir na Zapadnom Balkanu.

“Zato Beograd mora biti veoma oprezan i uzdržati se od dodatnog motivisanja Dodika, bilo kroz retoriku ili promoviranje ideje ujedinjenja sa Srbijom. Takav korak ka ‘velikoj Srbiji’ uznemirio bi susjede i zatvorio vrata EU. Nadalje, nacionalistički, očigledno proruski političar poput Dodika mogao bi postati opasan konkurent gospodinu Vučiću na unutrašnjoj političkoj sceni Srbije”, zaključuje Altmann.