Sastanak, sazvan prošle sedmice s ciljem da se izgradi konsenzus o glavnim prioritetima ponovnog evropskog naoružavanja, pretvorio se u sramotnu demonstraciju borbe za nadležnosti, političkih prepirki i skrivenih agendi koje potkopavaju pokušaje da se izgradi koherentna evropska odbrana, piše za The Guardian Pol Tejlor, viši gostujući saradnik u Evropskom političkom centru.

Lideri su se prepirali ne samo o tome ko bi trebao voditi vojno jačanje Evrope, već i o tome kako finansirati nastavak ukrajinskog otpora ruskoj agresiji i kako unaprijediti kandidaturu Kijeva za članstvo u EU.

Zračni prostor
Izrazili su zabrinutost zbog ponovljenih povreda svog zračnog prostora – dronovima koji nadlijeću evropske aerodrome i vojne baze, kao i ruskim borbenim avionima koji narušavaju njihove granice – ali su djelovali nesigurno oko toga kako da reaguju. Treba li ih obarati? Ispratiti ih van teritorije? Ostati smiren i nastaviti po starom? Ili uzvratiti – tako što bi se zamrznuta ruska sredstva iskoristila za ogroman zajam Ukrajini, preduzeli agresivniji koraci da se uguši izvoz ruske nafte i gasa i isporučilo Kijevu oružje dugog dometa za dublje udare unutar Rusije? U Kopenhagenu nije postignut nikakav konsenzus, ali odluke moraju uskoro biti donesene.

Ruski predsjednik Vladimir Putin vjerovatno se smije toj kakofoniji u danskoj prijestonici i može lako zaključiti da je Evropa slaba i podijeljena u odgovoru na njegove sve češće provokacije. To bi bilo opasno za sve strane.

Lideri najvećih članica EU iskoristili su neformalni samit da odbace prijedlog predsjednice Evropske komisije Ursule fon der Lajen o izgradnji višeslojnog „zida od dronova“ za istočnu Evropu, nakon talasa ruskih povreda zračnog prostora i incidenata s „flotom iz sjene“ sastavljenom od zahrđalih tankera kojima Moskva zaobilazi sankcije na izvoz nafte.

U dokumentu koji je podijeljen liderima, Fon der Lajen je predložila četiri vodeća evropska odbrambena projekta: evropski zid od dronova, mrežu za nadzor istočnog krila, zračni odbrambeni štit i svemirski odbrambeni štit. Također je najavila da će izvršni organ EU nadgledati napredak država članica u ispunjavanju ciljeva jačanja spremnosti do 2030. godine kroz novi proces izvještavanja i procjene.

Francuski predsjednik Emanuel Makron ismijao je koncept „zida od dronova“, rekavši da je potrebno „nešto sofisticiranije i složenije“. Njemački kancelar Fridrih Merc kritikovao je preveliku regulaciju iz Brisela i žestoko napao plan protiv dronova iza zatvorenih vrata. Italijanska premijerka Đorđa Meloni žalila se da se Brisel fokusira isključivo na zaštitu istočnih zemalja, ignorišući južno krilo. Također je nagovijestila još jedan prigovor: taj posao bi trebao obavljati NATO, a ne EU.

Spor nije bio o dronovima, već o moći. Nacionalni lideri posumnjali su da se iza odbrambenih inicijativa krije pokušaj Komisije da preuzme nadležnosti, pa su željeli da Fon der Lajenovu „vrate u kutiju“.

Brisel, naravno, može državama članicama ponuditi 150 milijardi eura zajmova za zajedničke projekte nabavke odbrambene opreme i ublažiti fiskalna pravila kako bi omogućio veće rashode za odbranu. Ali velike vlade EU žele zadržati kontrolu u svojim rukama, s tim da grupe zemalja razvijaju različite sposobnosti za ispunjavanje svojih NATO obaveza.

Takve borbe za nadležnosti postoje otkako je EU prije 25 godina počela igrati ulogu u odbrani. One su se sada ponovo rasplamsale, jer odbrana postaje nova granica evropske integracije.

Ne može se kriviti Brisel zato što pritišće države članice da zajednički i efikasnije troše rastuće budžete za odbranu, umjesto da udvostručuju kapacitete i ne uspijevaju izgraditi jaču evropsku industrijsku bazu odbrambene tehnologije. To će zahtijevati usklađivanje vojnih potreba i manju kupovinu oružja iz Sjedinjenih Država.

Ipak, političko vođstvo ostat će u rukama glavnih vojnih sila Evrope, ne samo zato što je EU ograničena time što ima i neutralne članice (Austrija, Irska, Kipar i Malta) i zemlje koje su naklonjene Rusiji (Mađarska, Slovačka, a uskoro možda i Češka). Osim toga, Ujedinjeno Kraljevstvo ostaje nezamjenjiv akter u evropskoj odbrani uprkos napuštanju EU.

Ponovno naoružavanje
„Koalicija voljnih“, koja pod francusko-britanskim vođstvom radi na sigurnosnim garancijama za Ukrajinu, mogla bi poslužiti kao jezgro ponovnog evropskog naoružavanja. Ali industrijsko rivalstvo među njenim ključnim članicama rizikuje potkopati zajednički odbrambeni napor.

Francuska i Njemačka su u sukobu zbog projekta budućeg borbenog avio-sistema koji su pokrenule 2017. godine, a kojem se pridružila i Španija. Ta konstelacija borbenog aviona šeste generacije, naprednih dronova i „borbenog oblaka“ trebala je predstavljati evropsku alternativu zavisnosti od američkog F-35 i njegovih nasljednika. Međutim, sukobi između glavnih izvođača, Daso Aviaciona i Erbasa, oko vođstva u dizajnu i raspodjele poslova, doveli su projekat na ivicu kolapsa. U međuvremenu, konkurentski globalni program borbenog aviona koji predvode Velika Britanija, Italija i Japan napreduje.

U osnovi svih tih sporova leži nedostatak međusobnog povjerenja među Evropljanima, koji je dodatno pogoršan neizvjesnošću u pogledu američke posvećenosti evropskoj sigurnosti tokom administracije predsjednika SAD Donalda Trampa. Kada države nisu sigurne koliko mogu vjerovati jedna drugoj, njihova instinktivna reakcija je da se oslone na vlastitu vojnu industriju i oružane snage.

To slabi Evropu u trenutku kada mora pokazati snagu i odlučnost prema Rusiji. Evropski lideri moraju prestati tražiti žrtvenog jarca u Komisiji i hitno se ujediniti – kao da je Evropa pod napadom, jer zapravo i jeste, zaključuje Tejlor.

(SM)